Paga neto mesatare: sa është rritur nga viti i kaluar?

Në ekonomi shpesh zhvillohet debat për situata dhe zgjidhje të caktuara që kanë zbatim të drejtpërdrejtë në jetën e përditshme. Por, mendimet për dukuritë dhe problemet e njëjta ekonomike shpesh mund të jenë të ndryshme, madje edhe diametralisht të kundërta.

Për shembull, në cilët sektorë shteti duhet t’i rregullojë dhe kufizojë çmimet e mallrave dhe shërbimeve? Çfarë lloj sistemi tatimor duhet të ketë – me më shumë tatime indirekte apo direkte, norma tatimore proporcionale apo progresive? Sa duhet të jenë shpenzimet publike dhe për çfarë duhet të shpenzohen – për subvencione bujqësore, dedikime sociale dhe paga më të larta në sektorin publik apo për ndërtimin e infrastrukturës, pajisje në arsim dhe shëndetësi dhe mbrojtje moderne?

Analizat e këtyre dilemave dhe zgjidhjeve janë cilësore, ndërsa verifikueshmëria dhe saktësia e tyre asnjëherë nuk është plotësisht e mundur, sepse u nënshtrohen gjykimeve morale të publikut. Qytetarët përcaktojnë se çfarë është e saktë në bazë të perceptimeve dhe botëkuptimit personal. Por kundrejt analizave dhe të dhënave cilësore janë ato sasiore. Ato sugjerojnë në mënyrë shumë precize në gjendje të caktuara në ekonomi.

Treguesit ekonomikë janë të saktë, objektivë, të matshëm dhe të krahasueshëm me treguesit paraprakë përkatës, por edhe në përmasa ndërkombëtare. Së këndejmi, debati në bazë të treguesve të tillë bazohet në fakte.

Në këtë video, tema jonë do të jetë një nga problemet më të shpeshta me interpretimin e të dhënave ekonomike. Ky është krahasimi i pagës mesatare momentale me pagën mesatare para disa viteve. Përkatësisht, mosbërja e dallimit midis të dhënave nominale dhe reale.

Fillimisht, të sqarojmë se çfarë është nominale dhe çfarë është e vërtetë. Vlerat nominale janë vlerat që janë të vlefshme në momentin e vetë llogaritjes dhe shprehen në valutë të caktuar, si denarë, euro ose dollarë. Nëse në korrik 2023 paga mesatare neto ka qenë 36.286 denarë, kjo është vlera e saj nominale ose aktuale. Vlera reale ose e vërtetë, nga ana tjetër, është vlerën nominale do ta korrigjojmë sipas normës së inflacionit të monedhës përkatëse.

Prandaj, krahasimet vetëm të madhësive nominale, madhësive aktuale nga vite të ndryshme janë të papërshtatshme dhe kjo është një paraqitje manipuluese, veçanërisht nëse shkallët e inflacionit janë më të mëdha nga 1 deri në 2 për qind në vit. Kur krahasohen të dhënat aktuale me të njëjtat të dhëna nga një periudhë paraprake, atëherë duhet të përdoret vlera e tyre aktuale. Me këtë do të shmanget mundësia që qytetarët të mashtrohen për atë nëse diçka është përmirësuar apo jo.

Le të krahasojmë pagën mesatare neto të korrikut të këtij viti me atë të korrikut 2022. Krahasimi i këtyre dy shifrave është i rëndësishëm sepse gjatë kësaj periudhe kemi rritje të inflacionit, i cili ndikon në vlerën reale të pagës mesatare neto aktuale.

Nëse vetëm i krahasojmë pagat nominale të dy muajve – në korrik 2023 është 36.286 denarë dhe në qershor 2022 është 31.812 denarë, do të del se paga këtë vit është rritur për 4.474 denarë. Por kjo është vetëm rritje nominale dhe nuk është e vërtetë.

Për të marrë pamjen reale të pagës mesatare neto në korrik 2023, madhësia nominale e saj duhet të reduktohet në një madhësi reale, e krahasueshme me pagën mesatare neto të vitit të kaluar, 2022. Prandaj përdoret i a.q. deflator për një vit, me të cilin zvogëlohet madhësia nominale e pagës mesatare neto. Në rastin tonë, deflatori është norma vjetore e inflacionit, kështu që paga mesatare neto në qershor 2023 duhet të korrigjohet për përqindjen e inflacionit zyrtar në periudhën qershor 2023 /qershor 2022.

Ose në këtë rast, paga mesatare neto e korrikut të këtij viti prej 36.286 denarë, që të krahasohet madhësia e saj reale me pagën e korrikut 2022, duhet të zvogëlohet për nivelin e inflacionit vjetor në periudhën korrik 2023/korrik 2022, që është 8,4 për qind. Pasi u zvogëlua për 8,4 për qind, fitojmë pagë të krahasueshme nga korriku i këtij viti, e cila është 33.238 denarë. Kjo madhësi reale duhet të krahasohet me pagën mesatare neto në korrik 2022, e cila arriti në 31.812 denarë. Pasi të bëjmë krahasimin, do të del se paga është rritur për 1.426 denarë, e jo për 4.474 denarë, siç ishte përllogaritur gabimisht më parë.

Niveli i pagës mesatare neto përdoret shpesh në publik për të potencuar suksesin ose dështimin e premtimeve dhe politikave të qeverisë, por siç e pamë, ai mund të interpretohet në mënyrë të ndryshme.

Prandaj, nevojitet të raportohen me shumë kujdes dhe saktësi të dhënat që paraqitnin vlera nominale dhe të mendohet për vlerën e tyre të përshtatur reale.